Το ιδιοκτησιακό καθεστώς του Δήμου Σικυώνος τον 19ο αιώνα

του Βα­σί­λη Λί­γκα, Γε­ω­πό­νου

Μέρος Ά

Με­τά την πτώ­ση του Βυ­ζα­ντί­ου και την κα­τά­λη­ψη της Πε­λο­πον­νή­σου α­πό τους Ο­θω­μα­νούς, το με­γα­λύ­τε­ρο μέ­ρος της πε­δι­νής Κο­ριν­θί­ας μοι­ρά­στη­κε σε Τούρκους τι­μα­ριού­χους.

Αρ­γό­τε­ρα (Β΄ Ε­νε­το­κρα­τί­α) οι Ε­νε­τοί μοί­ρα­σαν τα τούρ­κι­κα τσι­φλί­κια σε ντό­πιους α­κτή­μο­νες και άλ­λους, που εί­χαν φέ­ρει α­πό την Α­θή­να και τα βό­ρεια πα­ρά­λια του Κο­ριν­θια­κού. Με­τά την ε­πα­να­κα­τά­λη­ψη της Πε­λο­πον­νή­σου α­πό την Ο­θω­μα­νι­κή Αυ­το­κρα­το­ρί­α ε­πέ­στρε­ψαν και οι πα­λαιοί Τούρ­κοι ι­διο­κτή­τες, οι ο­ποί­οι και ξα­να­πή­ραν τα κτή­μα­τά τους. Έ­τσι, ό­λος ο α­γρο­τι­κός πλη­θυ­σμός ανα­γκά­στη­κε να τρα­βη­χτεί στα ο­ρει­νά.

Τε­ρά­στιες ε­κτά­σεις στην πε­δι­νή Κο­ριν­θί­α α­νή­καν στον Μπέ­η της Κο­ρίν­θου Κια­μήλ. Χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά πρέ­πει να α­να­φέ­ρου­με τον ε­λαιώ­να της Κο­ρίν­θου, ι­διο­κτη­σί­ας Κια­μήλ Μπέ­η, που ξε­κι­νού­σε α­πό την Κό­ριν­θο και κα­τά­λη­γε στο Ζευγο­λα­τιό.

Άλ­λο με­γά­λο τσι­φλί­κι ή­ταν του Βέ­λου στη θέ­ση Γιε­ρού­τσι, ε­κτά­σε­ως 12000 στρεμμά­των, το ο­ποί­ο το 1814 ο Α­λή και Δερ­βής Βέ­η πού­λη­σαν σε δώ­δε­κα κα­τοί­κους του Βέ­λου.

Ε­θνι­κές Γαί­ες

Κα­τά την α­πε­λευ­θέ­ρω­ση, τα πε­ρισ­σό­τε­ρα τσι­φλί­κια ήλ­θαν στην κυ­ριό­τη­τα του νε­ο­σύ­στα­του Ελ­λη­νι­κού Κρά­τους και α­πο­τέ­λε­σαν τις λε­γό­με­νες “Ε­θνι­κές Γαί­ες”.

Ο με­γα­λύ­τε­ρος α­ριθ­μός των τσι­φλι­κιών αυ­τών πα­ρα­χω­ρή­θη­κε α­πό το Ελ­λη­νικό Κρά­τος σε διά­φο­ρους πο­λέ­μαρ­χους της ε­πα­νά­στα­σης του 1821. Τη γη της πε­δι­νής Κο­ριν­θί­ας, λό­γω της με­γά­λης πα­ρα­γω­γι­κό­τη­τας, διεκ­δί­κη­σαν και πή­ραν τα σπου­δαιό­τε­ρα ο­νό­μα­τα της Ε­πα­νά­στα­σης, ό­πως οι Κο­λο­κο­τρώ­νης, Κα­ρα­ϊ­σκά­κης (Α­πό­γο­νοι), Μπό­τσα­ρης, Νο­τα­ράς, Χε­λιώ­της, Γιου­ρού­κος κ.ά.

Στο Δή­μο Σι­κυώ­νος, που τα ό­ριά του έ­φθα­ναν μέ­χρι τη Συ­κιά, υ­πήρ­χαν πε­ρισ­σότε­ρα α­πό 10 τε­μά­χια ε­θνι­κής γης.

Α­πό τα τε­μά­χια αυ­τά με­ρι­κά πα­ρα­χω­ρή­θη­καν σε πο­λέ­μαρ­χους του 1821, άλ­λα κα­ταπα­τή­θη­καν και τα υ­πό­λοι­πα μοι­ρά­στη­καν σε α­κτή­μο­νες ή δό­θη­καν ως α­μοι­βή σε στρα­τιώ­τες.

Ο ναύ­αρ­χος Α­ντ. Γ. Κριε­ζής, που το 1842 ή­ταν διοι­κη­τής Κο­ριν­θί­ας, σε α­ντα­μοι­βή των υ­πη­ρε­σιών του προς το Έθνος, απέκτησε αυτός και η οικογένειά του έ­κτα­ση 100 βα­σι­λι­κών στρεμ­μά­των στα­φι­δε­ώ­νος. Η έ­κτα­ση αυτή βρι­σκό­ταν στο Κιά­το στην πε­ριο­χή του Α­γί­ου Νι­κο­λά­ου μέ­χρι τον Κύ­ριλ­λο. Ο Α­ντώ­νιος Κριε­ζής αρ­γό­τε­ρα έ­γι­νε Πρω­θυ­πουρ­γός του Ό­θω­να 1849-1854.

Την ί­δια πε­ρί­ο­δο ο Γα­λα­ξει­διώ­της Λου­κάς Λα­ζα­ρής α­πέ­κτη­σε στο Κιά­το με­γάλη έ­κτα­ση. Τα κτή­μα­τα αυ­τά ε­κτεί­νο­νταν α­να­το­λι­κά του λό­φου της Μα­γού­λας.

Το 1837 δό­θη­καν τί­τλοι στο Κιά­το στον Φ. Κα­νελ­λό­που­λο και ί­σως στον Ιω­άν­νη Κολο­κο­τρώ­νη. Άλ­λοι που α­πέ­κτη­σαν ε­θνι­κή γη, που πι­θα­νόν να βρι­σκό­ταν μέ­σα στην κτη­μα­τι­κή πε­ρι­φέ­ρεια του Δή­μου Σι­κυώ­νος, ή­σαν οι Γε­ώρ­γιος Οι­κο­νό­μου χω­ρά­φια 200 στρεμ­μά­των, Χρί­στος Βλά­σης μύ­λο, Παν. Πα­πα­γε­ωρ­γό­που­λος ε­ρεί­πιο μύ­λου και χω­ρά­φια 100 στρεμ­μά­των, Γε­ώρ­γιος Πο­λυ­χρο­νιά­δης ερ­γα­στή­ρι.

Με­γά­λη έ­κτα­ση α­πό ε­θνι­κή γη δό­θη­κε ε­πί­σης στη χή­ρα του πα­πά-Γκου­ζέ­λη α­πό την Κα­ρυά.

Κα­τα­πα­τη­τές

Αρ­κε­τοί ή­σαν ε­κεί­νοι που, χρη­σι­μο­ποιώ­ντας πλα­στούς τί­τλους, προ­σπά­θη­σαν να α­πο­κτή­σουν ε­κτά­σεις α­πό την ε­θνι­κή γη. Με­ρι­κοί τα κα­τά­φε­ραν.

Α­πό τους κυ­ριό­τε­ρους κα­τα­πα­τη­τές υ­πήρ­ξε ο Αρ. Ρέ­ντης α­πό την Κό­ριν­θο. Ο Ματθαί­ος Αν­δρε­ά­δης στο βι­βλί­ο του “Η Κο­ριν­θί­α κα­τά την Ο­θω­­νι­κή πε­ρί­ο­δο” ανα­φέ­ρει χα­ρα­κτη­ρι­στι­κά: “Ο Α­ρι­στεί­δης Ρέ­ντης, κά­τοι­κος Κο­ρίν­θου, με α­πλό μαρ­τυ­ρι­κό α­γραμ­μά­των Βα­σι­λι­κιω­τών και με Ει­ρη­νο­δι­κει­κό συμ­βό­λαιο Κο­ρίνθου, την 30 Δε­κεμ­βρί­ου 1838 οι­κειο­ποι­ή­θη­κε ε­κα­τόν ο­γδό­ντα στρέμ­μα­τα ε­θνι­κής γης στο Δή­μο Σι­κυώ­νος, στο χεί­λος του Α­σω­πού στη θέ­ση “Συ­κιά”. Συ­γκε­κρι­μένα ο Αρ. Ρέ­ντης κα­τη­γο­ρή­θη­κε, ό­τι έ­δω­σε ε­θνι­κή γη ως πα­τρι­κή ι­διο­κτη­σί­α σε πέ­ντε Βα­σι­λι­κιώ­τες, για να “εμ­φυ­τεύ­σουν εξ η­μι­σί­ας στα­φι­δά­μπε­λον”, ε­νώ ο ίδιος εί­χε ι­διό­κτη­τη γη τεσ­σά­ρων στρεμ­μά­των”.

Πολ­λοί ε­πί­σης ε­πι­χεί­ρη­σαν να κα­τα­πα­τή­σουν ε­θνι­κή γη κα­τά τη διάρ­κεια των δια­δι­κα­σιών δια­νο­μής για την προι­κο­δό­τη­ση α­κτη­μό­νων δη­μο­τών. Ο Ματ­θαίος Αν­δρε­ά­δης α­να­φέ­ρει σχε­τι­κά: “Το 1837 κά­τοι­κοι Σι­κυώ­νος δια­μαρ­τυ­ρή­θη­καν στη Γραμ­μα­τεί­α ε­πί των Οι­κο­νο­μι­κών, για­τί ο οι­κο­νο­μι­κός διευ­θυ­ντής της επαρ­χί­ας διέ­τα­ξε να εκ­ποι­η­θούν στην πε­ριο­χή Σι­κυώ­νος ε­θνι­κές γαί­ες σε πολύ υ­ψη­λή τι­μή. Οι τι­μές αυ­τές δεν ή­ταν δυ­να­τόν να πλη­ρω­θούν α­πό τους κα­τοίκους της πε­ριο­χής και έ­τσι εμ­φα­νί­ζο­νται μη δη­μό­τες, τους ο­ποί­ους οι κά­τοικοι α­πο­κα­λού­σαν “χρε­ώ­σται του δη­μο­σί­ου, τι­νές των φα­λαγ­γι­τών και άλ­λοι μη ε­ντί­μου δια­γω­γής”.

Ο Βα­σι­λιάς και η κυ­βέρ­νη­ση α­κύ­ρω­σαν τη δη­μο­πρα­σί­α και το Συμ­βού­λιο της Επι­κρα­τεί­ας ε­ξε­τί­μη­σε τη γη της Σι­κυώ­νας σε διά­φο­ρες τι­μές, α­νά­λο­γα με τη φύ­ση και την ποιό­τη­τά της. Ο Βα­σι­λι­κός Ε­πί­τρο­πος κοι­νο­ποί­η­σε την α­πό­φα­ση στο Δή­μο για να την δη­μο­σιεύ­σει. Ό­λα τα τε­μά­χια ε­θνι­κής γης στη Σι­κυώ­να ήσαν πε­ρί­που δέ­κα.

Ο Δή­μος (Δή­μαρ­χος ο Δ. Μαρ­γα­ρί­της) χω­ρίς να γνω­στο­ποι­ή­σει την α­πό­φα­ση, ζή­τησε για τον ε­αυ­τό του τα τέσ­σε­ρα α­πό τα δέ­κα τε­μά­χια πρώ­της ποιό­τη­τας σε χαμη­λό­τε­ρη τι­μή. Οι Δη­μο­τι­κοί Σύμ­βου­λοι μό­λις πλη­ρο­φο­ρή­θη­καν, ό­τι η Κυ­βέρ­νη­ση θα έ­στελ­νε γε­ω­μέ­τρη, για να κα­τα­με­τρή­σει τη γη και να τη διαι­ρέ­σει σε μι­κρά τε­μά­χια, προ­κει­μέ­νου να προι­κο­δο­τη­θεί έ­κα­στος δη­μό­της, συ­νεν­νο­ή­θηκαν με άλ­λους μη δη­μό­τες και στη στιγ­μή διέ­νει­μαν με­τα­ξύ τους τη γη! Έ­τσι κα­τέ­λα­βαν “άλ­λος πε­ντή­κο­ντα και άλ­λος ε­βδο­μή­κο­ντα στρέμ­μα­τα” τα ο­ποί­α και ε­φύ­τευ­σαν με­ρι­κά, ε­νώ άλ­λα πω­λού­σαν σε μη δη­μό­τες, ό­πως Κλη­με­νταί­ους και Φω­να­ϊ­το­κα­μπί­τες. Οι Δη­μο­τι­κοί Σύμ­βου­λοι, “εκ των ο­ποί­ων συμ­βού­λων οι πλειό­τε­ροι, ε­σχά­τως κα­τε­τά­χθη­καν ως δη­μό­ται εις τον Δή­μον, δια μό­νην ι­διο­τέλειαν και πώς έ­γι­ναν σύμ­βου­λοι οι ί­διοι γνω­ρί­ζουν, ο δή­μαρ­χος και οι πά­ρεδροι ε­νός ε­κά­στου χω­ρί­ου του δή­μου Σι­κυώ­νος”.

Οι α­δι­κη­μέ­νοι δη­μό­τες Σι­κυώ­νος α­πευ­θύν­θη­καν στην κυ­βέρ­νη­ση και ζή­τη­σαν να κα­τα­νε­μη­θούν οι ε­θνι­κές γαί­ες σε ί­σες με­ρί­δες.

Ό­σο γα­λα­ντό­μο ό­μως, υ­πήρ­ξε το Κρά­τος προς τους πο­λέ­μαρ­χους της Ε­πα­νά­στασης, αλ­λά και με­ρι­κούς με αμ­φί­βο­λη προ­σφο­ρά στον ε­θνι­κό α­γώ­να, τό­σο μί­ζε­ρο φά­νη­κε προς τους α­κτή­μο­νες πτω­χούς χω­ρι­κούς. Ε­δώ πρέ­πει να α­να­φέ­ρου­με, ότι στους υ­πη­ρε­τού­ντες στρα­τιώ­τες την πε­ρί­ο­δο ε­κεί­νη δι­νό­ταν για έ­να χρόνο θη­τεί­ας τους έ­να στρέμ­μα γης.