By 
Ανδρέας Παπανικολάου: Μυστική Γνώση, μια επιστημονική προσέγγιση του θρησκευτικού, φιλοσοφικού και φαρμακογενούς μυστικισμού, εκδόσεις Gutenberg.
Ο συμπατριώτης μας (Μούλκι Κορινθίας) Ανδρέας Παπανικολάου είναι ένας νευροεπιστήμονας με διεθνή καριέρα, ένας διαπρεπής επιστήμονας στον κλάδο του. Θα δούμε πιο κάτω τι άλλο είναι ο Ανδρέας Παπανικολάου. Στο βιβλίο αυτό καταπιάνεται με ένα θέμα γνωστό από παλιά στην ανθρώπινη κοινωνία, σε όλους σχεδόν τους πολιτισμούς.
Σε όλες τις εποχές και πολιτισμούς υπάρχουν μαρτυρίες, από τους λεγόμενους μύστες, για εμπειρίες υπερλογικές ή εξωλογικές ως προς τη γνώση της πραγματικότητας, εμπειρίες «εκστατικές, όπου εξαλείφεται κάθε σκέψη, βούληση και κάθε αντίληψη του κόσμου» όπως γράφει κάπου ο συγγραφέας. Εμπειρίες που οι βιώσαντες επιμένουν πως είναι πέρα για πέρα αληθινές. Οι εμπειρίες αυτές ενώ «είναι άφατες κυριολεκτικά, απροσδιόριστες» εντούτοις λέγεται από όσους τις έχουν βιώσει πως είναι «απολύτως έγκυρες γνώσεις». Η αλήθεια όμως μιας εμπειρίας δεν είναι το ίδιο πράγμα με την εγκυρότητα της εμπειρίας, μας λέει ο συγγραφέας.
Πέρα από κορυφαίος νευροεπιστήμονας, ο συγγραφέας αποδεικνύεται μέσα από τις σελίδες του βιβλίου και ένας άνθρωπος με στέρεη φιλοσοφική και γενικότερη παιδεία, καθώς και βαθύς γνώστης της γλώσσας. Με τα εφόδια αυτά έρχεται να προσεγγίσει τα φαινόμενα της «μυστικής γνώσης».
Οι περιγραφές των μυστικών εμπειριών, μας δείχνουν ότι αυτές διαφέρουν από πολιτισμό σε πολιτισμό και από εποχή σε εποχή. Το Άκτιστο Φως των χριστιανών μυστικιστών, η Νιρβάνα των Βουδιστών, οι Σαμάνοι και οι Μάγοι – Θεραπευτές των πρωτόγονων φυλών, φιλόσοφοι αναζητούντες εξωλογική γνώση (π.χ. το Εν του Πλωτίνου) κλπ δεν είναι το ίδιο πράγμα. Και με τη σημερινή εξέλιξη της επιστήμης, η χρήση ψυχότροπων ουσιών οδηγεί σε παρόμοιες εμπειρίες. (Προσοχή, άλλο ψυχότροπες ουσίες που χρησιμοποιούνται και για θεραπευτικούς σκοπούς κι άλλο εθιστικές όπως τα ναρκωτικά.)
Αναφέρουμε εδώ ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα από το βιβλίο:
«Βεβαίως, το γεγονός ότι ο Πλάτων περιγράφει τον απόκρυφο κόσμο όπως οι αρχαίοι Ινδουιστές, οι εμπνευσμένοι από το soma, ή όπως ο Huxley εμπνευσμένος και αυτός από τη μεσκαλίνη και όπως οι ενορίτες της Εκκλησίας των Ινδιάνων της Αμερικής ή οι συμμετέχοντες σε σύγχρονες μελέτες ψιλοκυβίνης, θα μπορούσε να είναι μια απλή σύμπτωση. Νομίζω, ωστόσο, ότι ένα τέτοιο συμπέρασμα θα ήταν μάλλον παρακινδυνευμένο. Εν πάση, όμως, περιπτώσει, για λόγους που θα συζητηθούν προσεχώς, φαίνεται ότι στα Ελευσίνια Μυστήρια ο κυκεών, του οποίου η χρήση ήταν κεντρικής σημασίας στην μυσταγωγία, ήταν φορέας κάποιας ψυχοτρόπου ουσίας. Οι σχετικές ενδείξεις είναι έμμεσες αλλά αρκετά πειστικές. Περιλαμβάνουν περιγραφές των επιπτώσεων, στη φυσιολογία των μυουμένων, αλλά και περιγραφές κάποιων πτυχών της προκαλουμένης μυστικής εμπειρίας οι οποίες θυμίζουν εκείνες που προκαλούσε το soma και αυτές που προκαλούν τα κλασικά ψυχοδηλωτικά φάρμακα.»
Για να μελετήσει τα φαινόμενα αυτά ο Ανδρέας Παπανικολάου καταφεύγει στη μεθοδολογία των φυσικών επιστημών. Πρώτα μελετώντας μια σειρά από μαρτυρίες, ξεχωρίζει τα κοινά χαρακτηριστικά όλων αυτών των μαρτυριών και απορρίπτει τα υπόλοιπα. Αυτό σε μια προσπάθεια να ορίσει ή να προσδιορίσει, κατά το δυνατόν, τι είναι μυστική εμπειρία.
Μετά ασχολείται με το θέμα της αλήθειας των εμπειριών αυτών. Εδώ η δυσκολία είναι μεγάλη διότι πρόκειται για εμπειρίες άρρητες, που είναι δύσκολο να περιγραφούν. Η χρήση των ψυχοτρόπων ουσιών διευκολύνει κάπως την κατάσταση ώστε να γίνουν κάποιες πειραματικές προσεγγίσεις του φαινομένου. Ο συγγραφέας καταλήγει ότι είναι αληθείς οι εμπειρίες, δηλαδή ότι μύστες αυτοί όντως έχουν βιώσει μια κατάσταση. Άλλο πράγμα είναι όμως είναι η εμπειρία και άλλο η εγκυρότητα αυτής της εμπειρίας. Υπάρχουν καταστάσεις όπως εκείνες των ψευδαισθήσεων, των οραμάτων κλπ που μπορούν να μας μπερδέψουν και να οδηγήσουν σε σύγχυση διαφορετικών μεταξύ τους φαινομένων, κατά τον συγγραφέα.
Για να προσεγγίσει το θέμα της εγκυρότητας, που από τη φύση του έχει και παραμέτρους που ξεφεύγουν από τις μεθόδους των φυσικών επιστημών, καθώς έχει φιλοσοφικές, κοινωνικές και άλλες προεκτάσεις χρησιμοποιεί εκτός από την επιστημονική και τη φιλοσοφική του αρματωσιά. Κατά τον συγγραφέα οι κύριες φιλοσοφικές τάσεις που διατρέχουν την ανθρώπινη σκέψη από τους αρχαίους Έλληνες μέχρι σήμερα είναι δυο: Η Πλατωνική ή διηνεκής προσέγγιση και η Δημοκρίτεια – υλιστική αντίληψη. Εξετάζει ξεχωριστά την κάθε μια. Τον τρόπο που προσεγγίζουν το υπό μελέτη φαινόμενο η κάθε μια και την ανάπτυξη αυστηρών επιχειρημάτων ελέγχου τους, ώστε να μπορέσει να καταλήξει σε κάποια ασφαλή συμπεράσματα.
Στα θέματα επιστήμης, γνώσης, εγκυρότητας δεν μπορεί να υπάρξει οριστική απάντηση. Η επιστήμη και η έρευνα προχωρούν και ξεκαθαρίζουν αρκετά πράγματα, η περιπέτεια της ανθρώπινης γνώσης όμως συνεχίζεται εις το διηνεκές. Ο Ανδρέας Παπανικολάου, με την εργασία του αυτή, ξεκαθαρίζει πολλά πράγματα για το συγκεκριμένο φαινόμενο με το κύρος του διακεκριμένου νευροεπιστήμονα. Για όσους ενδιαφέρονται να γνωρίσουν όσο γίνεται περισσότερα πράγματα για τη γνώση αυτού του είδους, είναι σίγουρα ένα άριστο και κατατοπιστικό βιβλίο.
Δημήτρης Π. Τερζής
dim@katagramma.gr
Comments