Eπαναπροσδιορίζοντας την έννοια της εξουσίας

Γράφει ο Γιώργος Μηλιώτης,  Κοινωνιολόγος, υποψ. δημ. σύμβουλος με το συνδυασμό του Κ. Σαρχάνη

Πολλοί συνδέουν την έννοια της εξουσίας μόνο με την κρατική εξουσία. Οι κρατικοί μηχανισμοί επιβάλουν στους πολίτες την εφαρμογή των νόμων με σκοπό την κοινωνική συνοχή και την εξάλειψη των κοινωνικών συγκρούσεων. Όμως η εξουσία είναι διάχυτη παντού και ασκείται σε όλες τις κοινωνικές ομάδες που συμμετέχει ένα άτομο.

Εξουσία ασκούν οι γονείς στα παιδιά τους. Εξουσία ασκεί ο εργοδότης στους υπαλλήλους  του. Εξουσία ασκεί και ο προπονητής στους παίκτες της ομάδας του. Επομένως, αυτός που διευθύνει και οργανώνει μια κοινωνική ομάδα αποκτά κοινωνική δύναμη έναντι των μελών της και επιβάλει κάθε φορά την άποψή του. Η εξουσία μπορεί να είναι είτε τυπική είτε άτυπη. Ο δήμαρχος μιας πόλης ασκεί τυπική εξουσία στα πλαίσια του δήμου του με συγκεκριμένους γραπτούς κανόνες και συγκεκριμένες αρμοδιότητες που αποδίδει στους δημοτικούς συμβούλους. Άτυπη εξουσία ασκεί το άτομο που έχει τη μεγαλύτερη επιρροή μέσα στην ομάδα ανεξάρτητα από κανόνες και νόμους. Τα άτομα ακολουθούν τον αρχηγό εθελοντικά και πρόθυμα και έχουν εμπιστοσύνη στις επιλογές του.

Ωστόσο, καμία πολιτική κοινότητα δεν μπορεί να επιβιώσει για μεγάλο χρονικό διάστημα αν στους κόλπους της ασκείται καθημερινά σε μεγάλη έκταση ο καταναγκασμός, έστω κι αν αυτός βασίζεται στην εκπλήρωση των αναγκών των εξουσιαζόμενων. Η δημοκρατική κουλτούρα απονέμει τις ανώτερες θέσεις στην κοινωνική ιεραρχία σε όποιους διαφυλάσσουν την κοινωνική ειρήνη και την κοινωνική συνοχή με άξονες την πειθώ και το έργο που παράγουν. Εάν στην κοινωνία κυριαρχήσει η επιβολή και όχι η πειθώ οι κοινωνικοί κανόνες θα λειτουργήσουν ως μέσο καταναγκασμού και όχι ως μέσο κοινωνικής συνοχής.

Επομένως, η ισχύς των κανόνων είναι αναγκαίο να μετατοπίζεται στο πεδίο της καθημερινής μας ζωής και στα δίκτυα των διαπροσωπικών μας σχέσεων. Η εξουσία δεν παίρνει κατεύθυνση από πάνω προς τα κάτω αλλά από κάτω προς τα πάνω. Δημιουργούνται προϋποθέσεις ελέγχου των φορέων εξουσίας από την κοινωνική βάση. Η Παναγιώτα Ψυχογιού, διδάκτορας φιλοσοφίας του ΕΚΠΑ, τονίζει ότι η απόκτηση εξουσίας και επιρροής πάνω στους άλλους, δημιουργεί διαταραχή στην κριτική τους ικανότητα. Οι ισχυροί είναι πολύ πιο αυστηροί όταν κρίνουν τους άλλους και πολύ πιο ελαστικοί όταν αξιολογούν τις δικές τους πράξεις και συμπεριφορές.