Τα Συντάγματα της Ελληνικής Επανάστασης – Από την Επίδαυρο στην Τροιζήνα

Η Ελληνική Επανάσταση του 1821 δεν ήταν μόνο ένας ένοπλος αγώνας για την ελευθερία, αλλά και μια πολιτική και θεσμική προσπάθεια να δημιουργηθεί ένα σύγχρονο κράτος. Στο πλαίσιο αυτό, οι επαναστατημένοι Έλληνες υιοθέτησαν τρία προσωρινά συντάγματα που έθεσαν τις βάσεις της πολιτικής οργάνωσης του νέου έθνους.

Τρία βασικά Συντάγματα διαμόρφωσαν την πολιτική πορεία της Επανάστασης:

1. Το Σύνταγμα της Επιδαύρου (1822)
2.Το Σύνταγμα του Άστρους (1823)
3.Το Σύνταγμα της Τροιζήνας (1827)

Κάθε ένα από αυτά εξέφραζε τη σταδιακή εξέλιξη των επαναστατημένων Ελλήνων προς ένα συγκροτημένο κράτος, ακολουθώντας τα φιλελεύθερα πρότυπα της εποχής.

Το Σύνταγμα της Επιδαύρου (1822) – Η πρώτη πολιτική πράξη του Αγώνα

 Πού και πότε υιοθετήθηκε: Κατά την Α΄ Εθνοσυνέλευση της Επιδαύρου, τον Ιανουάριο του 1822.

 Τι προέβλεπε:

Ένα από τα πιο προοδευτικά σημεία του Συντάγματος της Επιδαύρου ήταν η ρητή κατάργηση της δουλείας, γεγονός εξαιρετικά πρωτοποριακό για την εποχή. Στο άρθρο “Όλοι οι Έλληνες είναι ίσοι ενώπιον των νόμων και η δουλεία καταργείται εις το Ελληνικόν Κράτος”, οι επαναστατημένοι Έλληνες έθεταν ένα δημοκρατικό και ανθρωπιστικό θεμέλιο, τη στιγμή που πολλές χώρες της Ευρώπης και της Αμερικής διατηρούσαν ακόμα νόμιμη τη δουλεία.

• Η Ελλάδα έγινε μία από τις πρώτες χώρες στον κόσμο που συνταγματικά απαγόρευσαν τη δουλεία, γεγονός που αποδεικνύει πως η Επανάσταση δεν ήταν μόνο ένας αγώνας ανεξαρτησίας, αλλά και ένας αγώνας για τα ανθρώπινα δικαιώματα.
• Διακήρυττε την ανεξαρτησία της Ελλάδας.
• Ανακήρυττε το πολίτευμα ως προσωρινό πολίτευμα έως την πλήρη ελευθερία της χώρας.
• Προέβλεπε την ύπαρξη τριών εξουσιών: νομοθετικής, εκτελεστικής και δικαστικής.
• Διακήρυττε ότι η κυριαρχία ανήκει στο έθνος και όχι σε έναν ηγεμόνα.

 Γιατί ήταν σημαντικό:
Ήταν το πρώτο επίσημο νομικό κείμενο που επιχείρησε να οργανώσει πολιτικά την επαναστατημένη Ελλάδα, δίνοντας ένα σαφές μήνυμα προς την Ευρώπη ότι οι Έλληνες δεν ήταν απλώς επαναστάτες, αλλά ένας λαός που δημιουργούσε ένα κράτος με σύγχρονους θεσμούς.

 Τα προβλήματα:

• Το Σύνταγμα της Επιδαύρου είχε γενικές διατάξεις και δεν έλυνε τοπικές αντιπαλότητες.
• Δημιούργησε διπλή εξουσία, αφού η Εκτελεστική και η Νομοθετική εξουσία συγκρούονταν, οδηγώντας σε πολιτική αστάθεια.

Το Σύνταγμα του Άστρους (1823) – Περισσότερη δημοκρατία, αλλά και συγκρούσεις

 Πού και πότε υιοθετήθηκε:Κατά τη Β΄ Εθνοσυνέλευση στο Άστρος Κυνουρίας, τον Απρίλιο του 1823.

 Τι άλλαξε σε σχέση με το Σύνταγμα της Επιδαύρου:

• Κατάργησε το διπλό Εκτελεστικό σώμα και όρισε ενιαία εκτελεστική αρχή.
• Περιόρισε τη δύναμη της Εκτελεστικής εξουσίας υπέρ της Νομοθετικής.
• Ενίσχυσε την αρχή της ισότητας των πολιτών.
• Διεύρυνε τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των Ελλήνων.

 Γιατί ήταν σημαντικό:
Ήταν πιο δημοκρατικό από το πρώτο Σύνταγμα, καθώς ενίσχυσε τη συμμετοχή των πολιτών στη διοίκηση.

 Τα προβλήματα:

• Εξαιτίας του πολιτικού ανταγωνισμού μεταξύ των οπλαρχηγών και των προκρίτων, η νέα πολιτική δομή δεν απέτρεψε τον Εμφύλιο Πόλεμο (1823-1825).
•  Δεν υπήρχε ακόμη συγκεντρωτική κυβέρνηση και η έλλειψη εθνικής ενότητας φάνηκε έντονα στις μάχες με τον Ιμπραήμ.

Το Σύνταγμα της Τροιζήνας (1827) – Το πιο δημοκρατικό και προοδευτικό

 Πού και πότε υιοθετήθηκε: Κατά την Γ΄ Εθνοσυνέλευση στην Τροιζήνα, τον Μάιο του 1827.

 Τι το έκανε ξεχωριστό:

• Ήταν το πιο φιλελεύθερο Σύνταγμα της εποχής.
• Προέβλεπε διάκριση των εξουσιών, με κυρίαρχη την Εκτελεστική εξουσία.
• Θεσμοθετούσε τη θέση «Κυβερνήτης της Ελλάδας», που ανατέθηκε στον Ιωάννη Καποδίστρια.
• Επέκτεινε τις ατομικές ελευθερίες και εγγυήθηκε την ισονομία και ισοπολιτεία.

 Γιατί ήταν σημαντικό:

• Έβαλε τις βάσεις για την ίδρυση του ελληνικού κράτους και αναγνώρισε για πρώτη φορά τον Καποδίστρια ως ηγέτη της Ελλάδας.
• Ήταν το πρώτο πλήρως διαμορφωμένο Σύνταγμα με σαφή δομή εξουσιών.

 Τα προβλήματα:

• Δεν εφαρμόστηκε πλήρως, καθώς η Ελλάδα βρισκόταν ακόμη σε πόλεμο.
• Ο Καποδίστριας κυβερνούσε με προσωρινά διατάγματα, καθώς θεωρούσε ότι η χώρα δεν ήταν έτοιμη για πλήρη δημοκρατία.

Η πολιτική ωρίμανση της Επανάστασης

Τα τρία επαναστατικά Συντάγματα έδειξαν ότι οι Έλληνες δεν πολεμούσαν απλώς για την ανεξαρτησία, αλλά προσπαθούσαν να συγκροτήσουν ένα σύγχρονο κράτος.

 Από το πρώτο Σύνταγμα της Επιδαύρου (1822), που διακήρυξε την ανεξαρτησία, στο Σύνταγμα του Άστρους (1823), που ενίσχυσε τη δημοκρατία, και τέλος στο Σύνταγμα της Τροιζήνας (1827), που εδραίωσε την πολιτική ηγεσία του Καποδίστρια.

 Μπορούμε να πούμε ότι η Επανάσταση του 1821 δεν ήταν μόνο στρατιωτικός αγώνας, αλλά και μια πολιτική προσπάθεια να ιδρυθεί ένα κράτος στη βάση των φιλελεύθερων ιδεών της εποχής.

Πηγές:

1. Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ) – www.gak.gr
2. Η Συνταγματική Ιστορία της Ελλάδας – Έργα ακαδημαϊκών όπως του Αριστόβουλου Μάνεση ή του Γιώργου Κοντογιώργη.
3. Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών (ΕΙΕ) – Μελέτες για τα Συντάγματα της Επανάστασης.
4. Βουλή των Ελλήνων (Ιστορικό Αρχείο) – www.hellenicparliament.gr
5. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους – Εκδοτική Αθηνών